دیابت و افسردگی

دیابت، بیماری متابولیک مزمنی است که در آن اختلال در سوخت و ساز مواد نشاسته ای، پروتئینی و چربی ها، در اثر کاهش ترشح انسولین یا کاهش حساسیت سلول ها به انسولین به وجود می آید. مطالعات مختلف شیوع آن را در جامعه طی15 سال گذشته 5 درصد تخمین زده و آن را یکی از خطرات تهدید کننده سلامت بشر در قرن 21 دانسته اند، چنانچه در حال حاضر حدود 200 میلیون نفر فرد مبتلا به دیابت در سراسر جهان زندگی می کنند و اگر عاملی از شیوع این بیماری جلوگیری به عمل نیاورد، تا سال 2025 آمار مبتلایان به رقم تقریبی333 میلیون نفر خواهد رسید. مطالعات نشان داده اند که شیوع اختلال افسردگی در مبتلایان به دیابت نسبت به سایرین بالاتر و دو برابر جمعیت عمومی است. افسردگی می تواند مدیریت فردی دیابت و مهار قند خون را با مشکل مواجه کند. از طرفی وقتی دیابت از مهار خارج گشت تشدید افسردگی محتمل است، این چرخه ای است که گاه بیماران مبتلا به دیابت در آن قرار می گیرند. درمان افسردگی افراد مبتلا به دیابت کیفیت زندگی آنها را ارتقاء بخشیده و مهار دیابت را آسان می کند.

 افسردگی چیست
همه ما بعضی وقت ها ناراحت یا بی حوصله می شویم اما افسردگی چیزی فراتر از این احساسات است. افسردگی یکی از مشکلات رایج خلقی است که شدت آن از خفیف تا بسیار شدید متغیر است و به طور مشخص زندگی روزانه فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می دهد.
افراد مبتلا به افسردگی بسته به شدت آن معمولاً دو گروه از علایم جسمی و روانی زیر را تجربه می کنند.

علایم جسمی
- تغییر در اشتها
- کاهش انرژی
- بی قراری
- مشکلات خواب
- طپش قلب
- یبوست
- کاهش میل جنسی
- کندی حرکتی
- سردرد

علایم روانی
- احساس درماندگی، نا امیدی
- احساس گناه و بی ارزش بودن
- افکار منفی نسبت آینده
- لذت نبردن از زندگی و فعالیتهای روزانه
- احساس خستگی
- انزوا طلبی و علاقه نداشتن به شرکت در جمع
- عدم تمرکز، اختلال در حافظه
- ناتوانی در تصمیم گیری
- غمگینی و گریه کردن
- افکار آسیب زننده به خود (مانند خود کشی)
چنانچه فردی سه  علامت (یا بیش تر) از مجموع علایم فوق را به مدت حدوداً یک ماه یا بیش تر تجربه کند، به افسردگی مبتلا شده است، شدت آن به میزان و تعداد علایم بستگی دارد.

علل ایجاد افسردگی چه هستند
به طور کلی افسردگی می تواند ریشه جسمی داشته باشد و یا در نتیجه مسائل محیطی و ضعف شناختی رخ دهد. افسردگی با ریشه جسمی ممکن است در نتیجه کم کاری تیروئید، و یا تغییرات بیوشیمایی در مغز اتفاق بیافتد. امّا در بیش تر موارد افسردگی حاصل کنش روانی و شناختی افراد با مسائل و مشکلات زندگی است. به عنوان مثال از دست دادن یک فرد عزیز، از دست دادن شغل، مشکلات بین فردی، بروز مسائل پیش بینی نشده در زندگی مثل ابتلا به یک بیماری مزمن، قرار گرفتن در شرایط سخت و ... می توانند به افسردگی منجر شوند. اعتماد به نفس پایین، باورهای نادرست و ناکارآمد و فقدان مهارت های لازم برای مواجهه با مسائل و مشکلات، از جمله عواملی هستند که احتمال ابتلا به افسردگی را در مواجهه با شرایط زمینه ساز افسردگی بیشتر می کنند.

 افسردگی در چه سنی رخ می دهد
افسردگی می تواند در هر سنی چه در کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و چه در افراد مسن افسردگی می تواند اتفاق بیافتد اما علایم و سیر پیشرفت آن در سنین مختلف می تواند تفاوت داشته باشد. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که افسردگی در زنان بیش تر از مردان رخ می دهد.

 آیا افسردگی باعث ابتلا به دیابت می شود
مطالعات مختلفی برای پاسخ به این سوال انجام شده است. در مجموع مشخص شده است که در افراد افسرده احتمال ابتلا به بیماری هایی چون دیابت بیش تر است، اما هنوز در مورد این که افسردگی علت دیابت هست یا نه اتفاق نظر وجود ندارد. از طرفی به نظر می رسد افسردگی می تواند به علت تحت تاثیر قرار دادن سبک زندگی به عنوان افراد زمینه ای برای بروز دیابت در نظر گرفته شود، به عنوان مثال، فعالیت جسمی، برنامه غذایی مناسب، توجه به سلامت بدن و ... در افراد افسرده کم تر مورد توجه قرار می گیرد که خود این موضوع احتمال ابتلا به دیابت را افزایش می دهد.

 اثرات افسردگی بر دیابت چیست
افسردگی به دلیل ماهیتی که دارد، فرد مبتلا را از انجام امور روزانه باز می دارد و توان فرد برای اداره امور زندگی را کاهش می دهد. بنابراین در مورد افراد مبتلا به دیابت که باید روزانه فعالیت های منظمی را برای مهار دیابت انجام دهند ابتلا به افسردگی برابر است با کاهش توان مدیریت فردی دیابت. به این معنی که ممکن است مهار قند خون مورد غفلت واقع شده، مراقبت های اساسی در مورد دیابت صورت نگیرد، مصرف داروها یا انسولین از نظم خارج شود، ورزش و فعالیت بدنی انجام نشود، تغذیه مناسب و به موقع انجام نگیرد و فرد خود را از حمایت های اجتماعی محروم سازد. همچنین افراد افسرده چندان مراقب سلامتی خود نیستند، کم تر به مسائل بهداشتی اهمیت می دهند و مستعد روی آوردن به سیگار، مواد مخدر و الکل هستند که مصرف آن ها در یک فرد دیابتی عواقب وخیمی را به دنبال دارد.

 اهمیت درمان افسردگی
در صورتی که برای درمان افسردگی اقدامی انجام نشود، می تواند ماه ها و حتی سال ها پابرجا بماند. بسیاری از افراد افسرده تصور می کنند بیماریشان چندان هم جدی نیست اما واقعیت این است که افسردگی به اندازه سایر بیماری ها مانند دیابت، فشار خون، مشکلات قلبی- عروقی از اهمیت برخوردار بوده  برای درمان آن باید اقدام لازم را به عمل آورد. چنانچه افسردگی درمان نشود می تواند به موارد زیر منتهی شود:
- ناتوانی در انجام امور روزانه
- ایجاد زمینه مناسب برای سایر مشکلات روانی و جسمی
- کاهش طول عمر و مرگ زودرس
- افزایش خطر خودکشی
در افراد مبتلا به دیابت اهمیت درمان افسردگی دو چندان است، چرا که درمان افسردگی به بهینه ساختن سبک زندگی و مدیریت بهتر دیابت منجر می شود و با درمان آن می توان از بروز عوارض طولانی مدت دیابت جلوگیری کرد.

درمان افسردگی
با توجه به شدت بیماری روش های درمانی متفاوتی برای غلبه بر افسردگی وجود دارد. در این میان می توان به درمان های روانشناختی و درمان های دارویی اشاره کرد. در درمان های روانشناختی، از روش ها و تکنیک های مختلف رفتاری و شناختی استفاده می شود. گروه درمانی، درمان های معنوی، ورزش هایی مانند یوگا نیز از روش های کمکی دیگری هستند که برای درمان افسردگی مورد استفاده قرار می گیرند. متخصصین روان شناس افرادی هستند که برای درمان های روان شناختی تخصص لازم را دارند. درمان دارویی افسردگی نیز یکی از راه های متداول مقابله با افسردگی است که توسط متخصصین روان پزشک به کار می رود. استفاده از دارو حتما باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود و مصرف داروهای ضد افسردگی بدون مشورت با آن ها به هیچ وجه توصیه نمی شود. درمان های دارویی و درمان های روان شناختی در غالب موارد همراه با هم انجام می شوند و این کار باعث اثر بخش تر شدن درمان می شود.

 افسردگی در کودکان مبتلا به دیابت
همان طور که پیشتر گفتیم امکان ابتلا به افسردگی در هر سنی وجود دارد. افسردگی در کودکان مبتلا به دیابت یکی از مهمترین موانع درمانی است که باید به آن توجه ویژه نمود. علایم افسردگی در کودکان تا حدودی با علایم بزرگسالان متفاوت است، هر گاه چند علامت از علایم زیر را در کودک خود مشاهده نمودید توجه داشته باشید که احتمال ابتلا به افسردگی وجود دارد:
- تمایل نداشتن به بازی و کم حوصله شدن
- علاقه نداشتن به مدرسه بدون دلیل خاص
- تغییر محسوس در اشتها
- زودرنجی و تحریک پذیری
- کم حرفی و انزوا
- بروز مکرر علایم جسمی مانند سردرد یا دل درد
- بی علاقگی به اعضای خانواده یا فعالیت هایی که قبلاً مورد توجه وی بوده اند
- احساس غمگینی
- تغییرات محسوس در وضعیت خواب کودک
- بی قراری و کاهش تمرکز
 افسردگی می تواند برنامه مدیریت یا مهار دیابت در کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. مشاهده شده است اغلب کودکان افسرده، کم تر به برنامه خود مراقبتی توجه می کنند و با فعالیت های درمانی والدین به خوبی همراه نمی شوند، از طرفی این وضعیت روانی سبب بروز عوارض نامطلوب جسمی دیگری هم می شود که به نوبه خود در مسیر درمان دیابت مشکلاتی را به وجود می آورد.
بنابراین ضروری است که والدین کودک مبتلا به افسردگی، هر چه زودتر برای درمان این اختلال، اقدامات لازم را انجام دهند. گاهی شناسایی عوامل افسرده ساز در محیط زندگی کودک امکان پذیر است و می توان با رفع آنها افسردگی کودک را تخفیف داد. چنانچه نتوانستید تشخیص دهید که به چه علت فرزندتان افسرده شده است، مراجعه به متخصصین سلامت روان (روان شناس و روان پزشک) بهترین اقدامی است که می توانید انجام دهید.

پیش گیری از افسردگی
شاید بارها این موضوع را شنیده اید که همواره پیش گیری بر درمان مقدم است. در مورد افسردگی نیز این موضوع صادق است و می توان با انجام برخی کارها، تا حد زیادی از بروز افسردگی کاست. متخصصین، پیوسته توصیه هایی برای پیش گیری از افسردگی ارائه کرده اند، هر فرد در محیط زندگی خود و با توجه به امکاناتی که دردسترس دارد می تواند آن ها را به کار بندد. برخی از این توصیه‌ها عبارتند از:
1-ورزش: فعالیت جسمی و ورزش یکی از راه های جلوگیری از بروز افسردگی است، همواره برنامه ورزشی روزانه خود را اجرا کنید.
2-پرورش مهارت تفکر مثبت: خوش بین باشید و افکار منفی و ناامید کننده خود را در مورد زندگی و آینده حذف و به جای آن ها افکار مثبت و روحیه بخش را جایگزین کنید. توجه داشته باشید که نگرانی در مورد مشکلات گذشته شما را به سمت افسردگی سوق می دهد، افسوس گذشته را نخورید!
3-حمایت های اجتماعی: با دوستان و افرادی که در کنارشان احساس خوبی دارید، در ارتباط باشید، با آن ها در مورد مشکلاتتان صحبت کرده و از آن ها راهنمایی بخواهید. درد دل کردن می تواند از بار منفی هیجانات و مشکلات بکاهد.
4-خواب و تغذیه مناسب: برنامه غذایی مناسبی را که با دیابت شما هم سازگار باشد انتخاب کنید، توجه به بهداشت خواب و استراحت کافی نیز ضروری است، رعایت این دو مورد می تواند به شادابی شما کمک کند.
5-تفریح کردن: جسم و روان ما نیاز به استراحت دارد. تفریح، مسافرت، مهمانی و ... به شادابی جسمی و روانی شما کمک خواهد کرد. بنابراین در برنامه زندگی خود زمانی را به تفریح، خندیدن، و خوش گذراندن اختصاص دهید!
6-حل مشکلات: اجازه ندهید تعداد مشکلات حل نشده زیاد شوند. مهارت حل مساله را بیاموزید و راه حل های مناسبی برای مسائل زندگی روزانه خود اتخاذ کنید.
7- اجتناب از مصرف سیگار و مواد مخدر: سیگار و مواد مخدر علاوه بر این که به خودی خود عوارض جسمی وخیمی به دنبال دارند و مهار دیابت را با مشکلات جدی مواجه می کنند، خطر ابتلا به افسردگی را نیز افزایش می دهند. از مصرف آن ها اجتناب کرده و در صورتی که در حال حاضر از این مواد استفاده می کنید، تصمیم بگیرید که این مواد را ترک کنید.
منبع:پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم:مونا عدالت یار